Samsun nüfus yapısı itibariyle eşine ender rastlanan şehirlerden birisi aslında. Şöyle ki, bazı iller sürekli göç alırlar, bazıları ise hiç göç almaz, aksine verirler. Ancak Samsun'da her ikisi birden görülüyor. Hatta tarih boyunca da böyle olduğunu biliyoruz. Buna göre Samsun, Samsunlu olmayan nüfusu göç alırken, Samsunlu nüfusunu ise dışarıya vermektedir. Bunun da elbette olumlu ya da olumsuz pek çok yansıması olmaktadır.
Bu anlamda Samsun için "Karadeniz'in en Karadenizli şehri" de diyebiliriz. Nasıl olduğuna gelince... Mesela bugün Rize'de sadece Rizeliler, Giresun'da Giresunlular, Trabzon'da Trabzonlular, Sinop'ta Sinoplular yaşamaktadır. Ancak Samsun'da sadece Samsunlar yok... Aksine üstte adını zikrettiğimiz şehirler ve hatta Karadeniz'in hemen her şehrinden göç almış bir vilayet olduğu için, bütün Karadenizliler adeta Samsun'da toplanmıştır diyebiliriz..
Samsun'un elbette özellikle ilçelerinin yerlileri de var ki, bu nüfus halen büyük kitleyi oluşturmakta. Bunun dışında tarihî sürece baktığımız zaman, Samsun'un uzun yıllar jeopolitik konum avantajını kullanamadığı, orta ölçekli kasaba büyüklüğünde bir vilayet olarak kaldığını görüyoruz. Fakat özellikle 19. yüzyıldan itibaren başlayan Kırım ve daha çok Kafkas göçleri ile birlikte Samsun ve hinterlandının nüfusu hızla artmaya başlamıştır. Bunun ardından 93 Harbi'nin getirdiği yeni bir göç dalgası ve hatta I. Dünya Savaşı döneminde Doğu Anadolu'nun kuzeyi ve Karadeniz'in doğusunun işgale uğraması sonucunda yeni bir göç dalgası daha yaşanmıştır.
Bunlar Osmanlı döneminin göç hareketleri idi. Cumhuriyet döneminde ise Samsun iki önemli göç dalgasına daha maruz kalmış ve nüfusu hızla artmıştı. Bunlardan ilki mübadele gereğince Yunanistan sınırları içerisinde bulunan Müslüman Türk nüfusun kalabalık bir kısmının Samsun'a gelmesiydi. Mübadil hemşehrilerimiz halen Samsun'da yaşamaya devam ediyorlar ve kalabalık bir kitleyi oluşturuyorlar. İkinci göç dalgası ise özellikle Samsun'un sanayileşmeye başlamasıyla beraber doğu tarafından gelen insanların oluşturduğu bir göç dalgası... 1940'larda başlayan, 50'lerde hız kazanan ve devam eden 1990'larda ise artık yavaşlamaya başlayan bu nüfus hareketine göre Samsun, Artvin, Rize, Trabzon, Erzurum, Bayburt, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Sinop, Amasya Tokat gibi pek çok vilayetten ciddi anlamda bir nüfusu çekmiştir. Böylece yeni mahalleler oluşmaya başlamış ve Samsun nüfusu hızla artmıştır.
İşin ilginç yanı şudur ki, yazının girişinde de belirttiğimiz gibi Samsun merkezde bir göç hareketi olurken, özellikle ilçelerinden pek çok Samsunlu ise başta İstanbul olmak üzere ülkenin farklı yerlerine ekonomik sebeplerle göç etmek zorunda kalmıştır.
Yani Samsun'un büyümesi, mesela bir Bursa gibi ya da bir Kayseri gibi olmamıştır. Bir yandan göç alırken, diğer yandan göç vermiştir.
Samsun'un sadece beşeri yapısı değil fiziki coğrafya özellikleri de bir ılımanlık, mutedillik üzerine kurulmuş gibi görünüyor. Mesela yükseltisi Karadeniz ortalamasının altında, yağış oranı da öyle... İklim özellikleri de yine gayet ılıman. Dolayısıyla herhangi bir bölgenin çok net, bariz özelliklerini gösteren bir coğrafya da değil burası. Aslına bakarsanız bu bir avantajdır, işte bu nedenle her şeyden biraz var... Tıpkı Karadenizli kültüründe olduğu gibi... Evet, Samsun folklorik olarak tam bir doğu Karadenizli değildir ama bazı özelliklerini taşımaktadır. Bunun yanı sıra göç aldığı bölgelerin kültürel özelliklerini de sinesinde toplamaya başlamış ve kendi kültüründe yoğurmuştur. En basiti 1000 yıl öncesinden Cenevizli tüccarlardan öğrenilen pide bile, Samsun pidesinin temelini oluşturmuştur.
Farklı kültürlerden beslenen, farklı coğrafyalardan göç alan Samsun'da bu nedenle bir Balkan kültürü, bir Kafkas kültürü de görülmektedir. Öyle ki Samsun'daki köy düğünlerine baktığımız zaman kemençenin yanında davul zurnalı Rumeli havalarını da, akordiyonlu Kafkas ezgilerini de, bağlamayla çalınan halk türkülerini de bulabilirsiniz. Yani bir kültürel zenginlikten rahatlıkla söz edilebilir.
Velhasıl, Samsun zengin bir kültürel birikime ve senteze sahiptir.
